Metody pracy specjalistów poradni z dziećmi i młodzieżą o zaburzonym rozwoju psychomotorycznym.
Metody pracy specjalistów poradni z dziećmi i młodzieżą o zaburzonym rozwoju psychomotorycznym.
INTEGRACJA SENSORYCZNA
to zdolność odczuwania, rozumienia i organizowania informacji płynących z otoczenia i z własnego organizmu. Integracja sensoryczna pozwala segregować, porządkować i składać pojedyncze bodźce w funkcje mózgu. Gdy funkcje są zrównoważone dziecko łatwiej przyswaja i odbiera informacje, a tym samym lepiej uczy się.
Terapia metodą integracji sensorycznej jest dla dzieci:
· z nadpobudliwością psychoruchową,
· z niezgrabnością ruchową
· z trudnościami w nauce (dysleksja, dysgrafia),
· ze słabą koncentracją
· z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym, emocjonalnym
· z opóźnieniami w rozwoju psychoruchowym
· z opóźnieniami i głębokimi zaburzeniami rozwoju mowy
· ze spektrum autyzmu
· z zespołem Aspergera
Terapia dziecka metodą integracji sensorycznej powinna być poprzedzona diagnozą wykonaną przez wykwalifikowanego terapeutę. Terapia odbywa się w specjalnym pomieszczeniu( przypominającym salę gimnastyczną) i na odpowiednim sprzęcie.
METODA WERBO – TONALNA W TERAPII DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU
Jedną z metod wykorzystywanych w pracy z małym dzieckiem nietypowo rozwijającym się w związku z wadą słuchu jest metoda werbo – tonalna, stworzona przez P.Guberinę, a wprowadzona do Polski przez prof. Z. Kułakowską. Metoda ta kładzie duży nacisk na rozwój percepcji słuchowej i służy wywołaniu poprawnej artykulacji poszczególnych głosek u dzieci z wadą słuchu. Teoria systemu werbo – tonalnego wywodzi się z teorii lingwistycznej, według której język składa się z elementów leksykalnych (słownictwo) i nieleksykalnych (prozodia, ekspresja ciała, napięcie mięśni). Podstawą przenoszenia wartości mowy jest ciało, które odbiera i przenosi napięcie mięśni. W metodzie werbo – tonalnej wykorzystywana jest właśnie relacja między mową i ruchem. Chodzi o przełożenie ruchów całego ciała na ruchy narządów mowy i wykorzystanie związku, jaki między nimi zaistnieje.
Metoda Guberiny uwzględnia i wykorzystuje takie techniki jak jak: rytm ciała, rytm muzyczny. Pomagają one w rozwoju mowy i wrażliwości słuchowej. Rytm ciała (napinanie i rozluźnianie mięśni) służy nie tylko do tworzenia sylab, ale również składanie zdań, bez potrzeby odczytywania mowy z ust. Rytm muzyczny podkreśla akcent, melodie i tempo – dziecko może nie wymawiać dźwięku lub wymawiać go niepoprawnie, ale ma potencjalne możliwości powtarzania rytmu.
Pracę terapeutyczną rozpoczyna się od wywołania samogłosek, z których każda ma przyporządkowany stały, niezmienny rekwizyt, który służy wywołaniu i utrwaleniu danej głoski. Dzięki temu dziecko zapamiętuje związek między przedmiotem a ćwiczoną głoską na zasadzie asocjacji logicznej. Rekwizyty są atrakcyjne dla dziecka, kolorowe, a w rękach terapeuty, następnie samego dziecka stanowią niesłychanie interesujące połączenie ruchu i mowy, leżących w podstaw tej metody.
Samogłosce A przyporządkowany jest pompon o wyrazistym kolorze (np. czerwonym), O – chusta, E – kubki połączone przewleczona przez ich środek gumką, U – bączek, I – piłka.
Zróżnicowanie prezentowanych dziecku dźwięków wpływa na efektywność; jest to praca na kontrastach.
Poniżej przedstawiam przykład zabawy fonacyjnej – ćwiczenia z wykorzystaniem opozycji A – O. Potrzebny do niej jest pompon zawieszony na sznurku. Terapeuta trzyma pompon w prawej ręce, w pewnej odległości od dziecka; w lewej trzyma końcówkę zawieszki. Buja pompon w kierunku dziecka, śpiewając „aaaaaa, aaaaaa, aaaaaa”; po czym kręci kółka na wysokości twarzy dziecka za zwiększającym się natężeniem „oooooo”; chowa pompon za siebie (zarzucając go sobie na plecy). Terapeuta mówi „nie ma”, pyta „gdzie jest? szukaj!”, rozgląda się, jakby szukał pompona. Następnie ciągnie za sznurek, wypowiadając krótko: „o – o – o - - aaaaaa – jest!”, i wyciąga go jednocześnie zza pleców. Niezmiernie ważne jest, aby każdy ruch powiązany był z głosem, a więc jeśli nie ma ruchu – nie ma dźwięku. Celem jest, aby dziecko zaktywizować do tego, by zza pleców terapeuty samo wyciągnęło pompon; w dalszej kolejności ciągnąc za sznurek samo mówiło „o – o – o”, a na koniec samodzielnie bawiło się w taki sam sposób i jednocześnie wypowiadało samogłoski „o – o – o - - aaaaaa” oraz wyrazy „jest”, „nie ma”.
Doświadczenie mówi, że dzieci chętnie uczestniczą w zabawach z wykorzystaniem rekwizytów: śmieją się, angażują w czynności, są zmotywowane do działania. Ważne jest jednak, aby zauważać i nagradzać każdą próbę odpowiedzi słownej dziecka.
MOVE TO LEARN – RUCH DLA UCZENIA SIĘ
Program ten został stworzony w Australii przez B.Phelong dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, które przejawiają nadruchliwość psychoruchową, mają trudności z koncentracją uwagi, brak im dojrzałości do podjęcia nauki szkolnej.
Ruch dla uczenia się przeznaczony jest do stosowania w formie grupowej i nie wymaga prowadzenia wstępnej diagnozy odruchów. Jeden lub dwa razy w tygodniu przez 30 minut daje pozytywne efekty, co potwierdzają badania prowadzone w polskich szkołach
Przyczyny neurologiczne, czynniki neurorozwojowe stanowią często podłoże trudności w uczeniu się. Przejawami opóźnień czy zaburzeń neurorozwojwych są między innymi przetrwałe odruchy pierwotne (najczęściej asymetryczny toniczny odruch szyjny).
Move to learn jest oparty na ruchu i pracy z ciałem. Odnosi się do zagadnienia angażowania wszystkich zmysłów i znaczenia ruchu w procesie uczenia. Podobnie jak w metodzie Ruchu rozwijającego V. Sherborne, psychomotoryce Procus i Block, czy metodzie Dobrego startu M. Bogdanowicz, Ruch dla uczenia się ma na celu oddziaływanie na mechanizmy sensoryczno – motoryczne, a by poprawić koncentrację uwagi, koordynację wzrokowo – ruchową, sprawność ruchową.
Ruch dla uczenia się odwołuje się do spostrzegania i kształtowania umiejętności ruchowych, które leżą u podstaw rozwoju człowieka. Niedostateczne umiejętności ruchowe – niska ogólna sprawność ruchowa, nieprawidłowe planowanie, niska sprawność manualna i grafomotoryczna, stanowią podłoże trudności dziecka w sprostaniu wymaganiom stawianym przez szkołę.
Proponowane ćwiczenia w ramach Ruchu dla uczenia się, nie wymagają niczego, poza miejscem które będzie bezpieczne dla dzieci – powierzchnią do turlania, pełzania, czworakowania. Do niewątpliwych zalet należą również prostota ćwiczeń i łatwość nauczenia się prowadzenia zajęć z wykorzystaniem programu.
Program Move to learn to 10 sekwencji ruchów, które w normalnie przebiegającym rozwoju pojawiają się w okresie wczesnoszkolnym. Należą do nich:
1. Świadomość ciała
2. Turlanie
3. Ślizganie się na brzuchu (tzw. kołyska)
4. Jednostronne pełzanie
5. Naprzemienne pełzanie
6. Czołganie się:
a) na brzuchu
b) na plecach
7. Kołysanie się
8. Jednostronne czworakowanie
9. Naprzemienne czworakowanie
10. Naprzemienne chodzenie
Na stronie internetowej movetolearn.com.au znaleźć można film z zajęć prowadzonych tą metodą.
SYSTEM KEPHARTA – SYSTEM PERCEPCYJNO – MOTORYCZNY
Diagnoza i terapia metodą N. Kepharta przeznaczona jest dla dzieci 6 – 9 letnich. Zadania w niej zawarte pozwalają zaobserwować zachowanie dziecka w odniesieniu do sfery percepcyjno – motorycznej, a w razie stwierdzenia nieprawidłowości czy opóźnień - pozwalają na zastosowanie potrzebnych ćwiczeń. Metoda ta jest również wykorzystywana w pracy z małymi dziećmi objętymi zajęciami wczesnego wspomagania rozwoju.
Metoda Kepharta, zwana również systemem percepcyjno – motorycznym zakłada, że do rozwoju percepcyjnego konieczna jest stymulacja motoryczna a więc: wyrabianie poczucia równowagi, doskonalenie dużej i małej motoryki, przekraczanie linii środkowej ciała, znajomość kierunków i rzutowanie ich na zewnątrz, prawidłowa lateralizacja .
Systematyczność ćwiczeń tą metodą poprzez manipulowanie rzeczami i własnym ciałem, pozwala na nauczenie się odbierania bodźców i spostrzeżeń i przetwarzanie ich na aktywność ruchową. Trudności w nauce szkolnej, doświadczane przez dzieci, wynikają z „niesprawnej” motoryki. Aby dziecko mogło czytać, pisać czy liczyć, musi w swoim repertuarze posiadać praktykę wypróbowania wszystkich możliwych reakcji mięśniowych.
Od najmłodszych lat dziecko musi być nauczane tak, aby zachodził warunek całości i nierozłączności procesów percepcyjno – motorycznych. Zaproponowany przez Kepharta zestaw zadań obejmuje:
1. Ćwiczenia na równoważni (posuwanie się do przodu, do tyłu, bokiem) – sprawdzają równowagę, elastyczność postawy, lateralizację i orientację w przestrzeni.
2. Skakanie (skoki obiema nogami, na prawej, na lewej nodze, przeskakiwanie z jednej nogi na drugą i przeskakiwanie). Zadania pokonywania siły ciężkości odnoszą się do zdolności dziecka do kontrolowania układu mięśniowego i zmieniania czynności w poprzek linii ciężkości ciała. W dalszych ćwiczeniach wprowadzony jest dodatkowo czynnik rytmu do usprawniania kontroli nad ciałem.
3. Rozpoznawanie części swojego ciała (ćwiczenia typu: dotknij swoich ramion, uszu, oczu, nóg itp.) – sprawdzają świadomość istnienia poszczególnych części ciała, znajomość nazw części ciała i świadomość dokładnego położenia poszczególnych części ciała i ich wzajemnych zależności.
4. Naśladowanie ruchów (dotyczy ruchów ramion: jednostronnych, obustronnych i ruchów krzyżujących się). Ćwiczenia te odnoszą się do zdolności dziecka, kontrolowania kończyn górnych, każdej oddzielnie i w różnych kombinacjach. wymagają także przeniesienia wzorca wizualnego na wzorzec motoryczny.
5. Ćwiczenia z przeszkodami (przejście nad przeszkodą sięgającą do kolan, pod przeszkodą, przesuwanie się przez wąski otwór itp.). Sprawdzają wyczucie przez dziecko przestrzeni zajmowanej przez części jego ciała w różnych pozycjach, również istnienia tych części ciała, które znajdują się poza zasięgiem oczu dziecka (głowa, plecy).
6. „Orły na śniegu” (zestaw ćwiczeń obejmujących ruchy ramion i nóg w pozycji leżącej, wykonywanych na polecenie terapeuty) – sprawdzają płynność ruchów, zasięg i symetrie ruchów, tempo wykonywania zadań, poprawność wykonania pierwszego ruchu oraz obecność współruchów.
7. „Chodzenie po kamieniach” (dziecko chodzi po ułożonych 10 kwadratach czerwonych i 10 czarnych) – sprawdzają zdolność dziecka do opanowania zmiany nóg i pozycji tułowia w różnych warunkach, podyktowanych nieregularnymi czynnościami, jak również: koordynację oko – noga, lateralizację, znajomość kierunków.
8. Ćwiczenia na tablicy (obejmują one rysowanie koła, linii poprzecznych, pionowych). Ćwiczenia pozwalają obserwować wzorce motoryczne dziecka i ich projekcję w przestrzeń zewnętrzną. Sprawdzają przekładanie obrazu pamięciowego danego kształtu na odpowiedni wzorzec ruchowy, lateralizację, przekraczanie linii środkowej ciała i uwagę.
9. Wodzenie oczami (poziome, pionowe, koliste, po przekątnych). Ćwiczenia pozwalają na sprawdzenie zdolności dziecka do kontrolowania ruchów oczu, wodzenia, płynność i koordynację ruchów gałek ocznych i pracę oczu.
10. Ćwiczenia wzrokowej znajomości kształtów (przerysowywanie prostych figur geometrycznych, jak koło, kwadrat, romb, trójkąt itp.) – sprawdza percepcje kształtów i prawidłowość z jaką dziecko dostrzega związki między figurą a tłem.
11. Testy Krausa – Webera (testy te mierzą minimalną sprawność mięśniową) – dziecko wraca do pozycji siedzącej z różnych pozycji jeśli chodzi o kończyny dolne w leżeniu na plecach lub utrzymania pozycji zaleconej przez terapeutę podczas leżenia na brzuchu.
Zasady, których koniecznie przestrzegać powinien terapeuta pracujący z dzieckiem tą metodą są następujące:
1. Zadania rozpoczynają się od tych, które leżą na aktualnym etapie rozwoju dziecka i przechodzą stopniowo do trudniejszych.
2. Ćwiczenia wymagające bardziej skomplikowanych sprawności poprzedzane są ćwiczeniami bardziej podstawowych sprawności.
3. Ćwiczenia mają nauczyć dziecko pewnych ogólnych sprawności i zdolności, nie są natomiast celem samym w sobie.
TERAPIA BEHAWIORALNA
Terapia behawioralna zajmuje się systematycznym wykorzystaniem procedur wyprowadzonych z praw opisujących zachowanie, w celu poprawienia społecznie istotnych zachowań i udowodnienia, że zastosowane procedury były rzeczywiście odpowiedzialne za zaistniałe zmiany. Realizowana w ramach terapii behawioralnej stosowana analiza zachowania opiera się na warunkowaniu sprawczym, które można opisać jako: A → B → C; gdzie: A – przyczyna, B – zachowanie, C – skutek.
CEL:
● rozwijanie zachowań deficytowych (behawioralne deficyty to zachowania uważane za prawidłowe i pożądane u osób w pewnym wieku i pewnych okolicznościach, które występują u określonej osoby zbyt rzadko lub wcale)
● redukowanie zachowań niepożądanych (behawioralne nadmiary to zachowania, które w pewnych okolicznościach i w pewnym wieku pojawiają się zbyt często lub nie powinny się wcale pojawiać)
● generalizacja umiejętności (aby dana umiejętność była prezentowana w każdym środowisku, w obecności różnych osób, przy pomocy różnych materiałów
DLA KOGO:
dzieci i młodzież z autyzmem, z fobiami, z upośledzeniem umysłowym głębszego stopnia, z zachowaniami niepożądanymi (zachowaniami trudnymi)
Kwalifikacja na terapię behawioralną następuje po uprzedniej konsultacji psychologicznej w Poradni.
TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA
Terapia poznawczo- behawioralna jest jednym z lepiej zbadanych podejść terapeutycznych, którego skuteczność jest potwierdzona badaniami klinicznymi. Nastawiona jest na zmianę myślenia (sfera poznawcza) i zmianę zachowania (sfera behawioralna). Istotą pracy jest docieranie do ukrytych i jawnych znaczeń, które są źródłem negatywnych przeżyć i zachowań. Koncentruje się na powiązaniu między myślami, emocjami i zachowaniem.
Bazą teoretyczną podejścia poznawczo-behawioralnego jest poznawczy model powstawania zaburzeń psychicznych. Zakłada on, że człowiek aktywnie konstruuje własną rzeczywistość, nadając znaczenie bodźcom napływającym z otoczenia. Proces nadawania znaczeń odbywa się w sposób automatyczny, poprzez selekcję, wzmacnianie lub osłabianie napływających informacji. A zatem każdy z nas w swoisty dla siebie sposób postrzega i rozumie to, co się dzieje w jego życiu. Co więcej, nadawane znaczenie wpływa na przeżywane emocje i w konsekwencji podejmowane działania. Istotą terapii jest zatem docieranie do ukrytych i jawnych znaczeń, które są źródłem negatywnych przeżyć i zachowań. Bardzo często (choć nie zawsze) te interpretacje są niepełne, zniekształcone lub przesadzone. Jeśli w toku terapii uda się zmodyfikować sposób myślenia, idzie za tym zmiana emocjonalna i oczywiście także zmiana zachowań.
Powiązanie miedzy myślami, emocjami i zachowaniami wykorzystuje się w terapii na wiele sposobów – miedzy innymi poprzez szczegółową analizę sytuacji trudnych, Szczególną rolę odgrywają schematy poznawcze dotyczące obrazu siebie i innych. Jeśli na przykład ktoś myśli o sobie, że jest niewiele wart, z dużą łatwością będzie postrzegał w swoim życiu te wydarzenia, które to przekonanie potwierdzają, a pomijał lub umniejszał te wydarzenia i fakty, które takiemu przekonaniu mogłyby przeczyć. Schematy poznawcze są zatem rodzajem „filtru", przez który odczytujemy rzeczywistość. Istotnym elementem terapii są także eksperymenty behawioralne. Tu wykorzystuje się również zależność między myśleniem, emocjami i zachowaniami, tylko zmiana zaczyna się od zmiany zachowania lub testowania prawdziwości własnych przekonań poprzez nowe doświadczenia.
Terapia behawioralno- poznawcza jest szczególnie skuteczna w leczeniu:
· lęków i napadów paniki,
· fobii, w tym odmowy pójścia do szkoły,
· depresji,
· zaburzeń obsesyjno- kompulsyjnych (natręctw),
· zaburzeń odżywiania,
· zaburzeń zachowania i emocji (np. tików),
· zaburzeń rozwojowych,
· złości i napadów gniewu,
· problemów występujących w okresie dorastania.
